Συμπληρώνονται, φέτος, 39 χρόνια από το θάνατο του φιλόσοφου Θανάση Παπαδόπουλου, της μεγαλύτερης και σοβαρότερης πνευματικής προσωπικότητας ανάμεσα στους Έλληνες που έζησαν στη Σουηδία. Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία μου στην παρουσίαση της επανέκδοσης του βιβλίου του Θανάση, «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, Ο φιλόσοφος και ο φυσιοδίφης, Ο θεωρητικός της Δημοκρατίας» που έγινε στην Αθήνα. Την παρουσίαση του ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ μπορείς να παρακολουθήσεις εδώ.
Κυρίες και Κύριοι,
Εκ μέρους του Ιδρύματος Θανάσης Παπαδόπουλος σας καλωσορίζω στην παρουσίαση του βιβλίου, ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ. Ο Θανάσης Παπαδόπουλος γεννήθηκε το ’21 στη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης. Η οικογένειά του ξεριζώθηκε με τον μεγάλο διωγμό που ακολούθησε ύστερα από την καταστροφή του ’22. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο προσφυγικό χωριό Κάτω Σχολάρι, κοντά στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε το δημοτικό αλλά, αν και «φανατικός για γράμματα» όπως λέει ο ποιητής, τον πρώτο χρόνο δεν φοίτησε στο Γυμνάσιο, γιατί δεν το επέτρεπαν τα πενιχρά οικονομικά της οικογένειας. Γράφτηκε στο Δεύτερο Γυμνάσιο Αρένων Θεσσαλονίκης την επόμενη χρονιά, το ’34. Είχε τρία αδέλφια: τον Ταξιάρχη σπούδασε γιατρός, τον Άγγελο έγινε δικηγόρος, και τον Αναστάση που έμεινε στο χωριό.
Ο Θανάσης και τα αδέλφια του
Πολιτικοποιήθηκε νωρίς στην «Πόλη των Ιδεών». Για την κομουνιστική του δράση, στα μαθητικά του χρόνια, αποβλήθηκε το ’39, στη Μεταξική δικτατορία, από όλα τα γυμνάσια της Θεσσαλονίκης. ευτυχώς όχι από όλα τα γυμνάσια της Ελλάδας. Έχοντας άριστα σε όλα τα μαθήματα, κατόρθωσε να γίνει δεκτός και να τελειώσει την πέμπτη τάξη στο γυμνάσιο Σερρών, και την έκτη στο γυμνάσιο του Λαγκαδά. Tο ’40 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης όπου, σχεδόν αμέσως, άρχισε η πολιτιστική και αντιστασιακή του δραστηριότητα στο χώρο του πανεπιστημίου.
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης (Μ.Α.) αναφερόμενος στη δράση του Θ.Π. στο χώρο του Πανεπιστημίου την περίοδο της Κατοχής, λέει: «Η παρουσία του Θανάση Παπαδόπουλου, η δραστηριότητά του, η συμβολή του, και κυρίως η προσωπική σφραγίδα που έβαλε στο πολιτιστικό κίνημα του Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης, είναι ανυπολόγιστη. Δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για την πολιτιστική αυτή δουλειά που γινόταν τότε στο Πανεπιστήμιο, όχι χωρίς να αναφερθεί στο Θανάση, αλλά χωρίς να σημειώσει εμφατικά τον ρόλο που έπαιξε και την επιρροή που άσκησε τότε στους νεότερους, και την επόμενη γενιά. Είναι πολύ δύσκολο για ένα νέο σήμερα να συλλάβει και να κατανοήσει, πώς μπορούσε να γίνει πράξη, σε τόση έκταση, αυτό το σύνθημα της εποχής. Αυτό που λέγαμε: πολεμάμε και τραγουδάμε. Και το "τραγουδάμε", όχι βέβαια τραγουδάμε, αλλά με ένα άλλο περιεχόμενο: ότι ψυχαγωγούμαστε, μορφωνόμαστε, δημιουργούμε πολιτισμό. Είναι δύσκολο κανείς να αντιληφθεί το κλίμα της εποχής, το πώς δηλαδή αναπτύχθηκε αυτό το παλλαϊκό μαζικό κίνημα».
Επιγραμματικά, μόνο, αναφέρομαι σε μερικές από τις φοιτητικές δραστηριότητες του Θ.Π..
Στις αρχές του ’42 με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε η Φιλοπρόοδη Συντροφιά (Φ.Σ.), με πεδίο δραστηριότητας τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, τη φιλολογία, τη φιλοσοφία κ.α.. Ανάμεσα στους σκοπούς της Φ.Σ. ήταν: «Το ξάπλωμα και την εφαρμογή της δημοτικής γλώσσας σ’ όλα τα είδη του γραφτού λόγου». Στο προγραμματικό κείμενο, που έγραψε ο Θ.Π. αναφέρεται: «[…] με την ομαδική, συστηματική και συντονισμένη εργασία να συντελέσει στη σωστή και γόνιμη λύση του μεγάλου και σύνθετου αυτού προβλήματος, που μπορούμε να το πούμε καλύτερα ελληνική επιστήμη, δημοτική γλώσσα και νεοελληνική ζωή, και που από τη μια μεριά απασχολεί έντονα όλους τους Έλληνες επιστήμονες και από την άλλη ενδιαφέρει άμεσα και επιτακτικά όλο το λαό της πατρίδας μας».
Το καλοκαίρι του ’43 ιδρύθηκε ο Εκπολιτιστικός Όμιλος Πανεπιστημίου (ΕΟΠ) οποίος , σύμφωνα με τον Μ. Α., έπαιξε τεράστιο ρόλο στην πολιτιστική δραστηριότητα όχι μόνο του Πανεπιστημίου, αλλά έπαιξε έναν τεράστιο ρόλο στην πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης την εποχή εκείνη. Ψυχή του Εκπολιτιστικού Ομίλου ήταν, φυσικά, ο Θ.Π.. Ένα από τα επιτεύγματα του ΕΟΠ ήταν η έκδοση του περιοδικού «Ξεκίνημα» το οποίο έβγαλε συνολικά 12 τεύχη, δυο από αυτά μετά την απελευθέρωση.
«Όσοι ζούνε κοντά στον φοιτητή», έγραφε τότε ο Θανάσης ,«όσοι ζούνε τη ζωή του, ξέρουνε πόσο όμορφα συνταιριάζονται στον νέο όλες οι φροντίδες. Το πιάτο της λέσχης και το προοδευτικό και ζωντανό λογοτέχνημα, η υγειονομική εξέταση με την μελέτη της ιστορίας του τόπου του, η ψυχαγωγία του καταπονημένου νέου με την βαθύτερη γνωριμία των εκλεχτών καλλιτεχνικών δημιουργημάτων. Όλα αυτά αποτελούν για τον φοιτητή ένα σύνολο αρμονικό και ταιριαστό, γιατί η δίψα του για τη ζωή και για τη γνώση είναι άσβηστη πάντα, όποιες συνθήκες κι αν ζει». «Είναι περιττό να πούμε», συνεχίζει ο Μ. Αναγνωστάκης, «ότι ο Θανάσης Παπαδόπουλος αποτέλεσε και για το περιοδικό αυτό την ψυχή και το μοχλό του. Είχα οριστεί κατά κάποιον τρόπο σαν αρχισυντάκτης εγώ, και το περιοδικό φέρει το όνομα μου. Υπήρχε μια συντακτική επιτροπή αλλά, και τώρα το λέω, τον κυριότερο ρόλο μέσα στο περιοδικό τον έπαιξε ο Θανάσης. Με τις γνώσεις του, με την επιμονή του και με τον τρόπο που είχε να μας εμπνέει όλους για την δουλειά». Η ομιλία του Μ.Α. περιλαμβάνεται στην αρχή του βιβλίου.
Το ’45 ο Θανάσης πήρε το πτυχίο του, και με υποτροφία1 του Γαλλικού Ινστιτούτου, μαζί με άλλους φοιτητές, φεύγει για μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Στις αρχές του ’49 ο Θανάσης υποστήριξε τη διδακτορική διατριβή του στη Σορβόννη, με θέμα, "Ο Σοφιστής του Πλάτωνα". Είναι η εποχή του Εμφύλιου Πολέμου στην Ελλάδα. Φίλοι του, συμφοιτητές του έχουν εκτελεστεί, φυλακιστεί, εξοριστεί ή βρίσκονται στο βουνό. Ο νεαρός επιστήμονας δεν ακολούθησε το δρόμο της ακαδημαϊκής καριέρας που ξανοίγονταν μπροστά του. Πήρε το δύσβατο μονοπάτι που οδηγούσε στο βουνό, θεωρώντας ως ύψιστο χρέος του τη στράτευσή του στο Δημοκρατικό Στρατό.
Προσφυγιά
Πρώτος σταθμός στην προσφυγιά του, ήταν η Βουδαπέστη όπου έμεινε λίγους μόνο μήνες. Δεύτερη χώρα η Πολωνία, για να δουλέψει στο τμήμα διαφώτισης, όπου τον έστειλε η ηγεσία του Κόμματος. Έχοντας μια καταπληκτική ευχέρεια να μαθαίνει ξένες γλώσσες2, έμαθε πολύ γρήγορα τα πολωνικά. Τον ελεύθερο χρόνο του στην Πολωνία, ο Θ.Π. τον αφιερώνει στη μελέτη της Μαθηματικής Λογικής, που γνώριζε ιδιαίτερη άνθηση στην Πολωνία. Δεν μπορούσε να διανοηθεί ο Θ.Π. ότι, οι γνώσεις του στη Μαθηματική Λογική, λίγα χρόνια αργότερα θα του έσωζαν κυριολεκτικά τη ζωή.
Το ’53 πήγε στη Ρουμανία, στο Βουκουρέστι, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο Εκδοτικό του Κόμματος, και πολύ γρήγορα αναδείχθηκε σ᾿ έναν από τους σοβαρότερους πνευματικούς ανθρώπους της προσφυγιάς.
Ο Θ.Π. «Αγωνιστής και επιστημονικός ερευνητής, με την αυστηρή έννοια του όρου, ήρθε σε αντίθεση με την τοτινή κομματική ηγεσία σε πολλά πολιτικοϊδεολογικά θέματα, όπως με το περιβόητο "Σχέδιο Προγράμματος του ΚΚΕ", που έβαλε για συζήτηση το ’53 ο Ζαχαριάδης». Το Σχέδιο Προγράμματος, συνδεόταν με στρατηγικές επεξεργασίες του ΚΚΕ οι οποίες προσδιόριζαν την επερχόμενη επανάσταση στην Ελλάδα ως σοσιαλιστική…. Η σκέψη του Θ.Π., από τα φοιτητικά του χρόνια, διαποτιζόταν από τη λογική του δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό, από την αντίληψη ότι «η επανάσταση δεν είναι ένα "ντου" που ξαφνικά θ’ αλλάξει τα πάντα, αλλά είναι μια μακρόχρονη διαδικασία, που μπορεί να μεταβάλει τις σχέσεις των ανθρώπων. Η μακρόχρονη αυτή διαδικασία απαιτεί να μπουν, να σφηνωθούν, να κοχλιωθούν μέσα στον κόσμο μερικές αντιλήψεις, που σιγά σιγά και αργά θα ωριμάσουν για να δώσουν τον καρπό».
Το ’55, ο Ζαχαριάδης, θέλοντας να αναγκάσει σε πλήρη υποταγή «τους διανοούμενους», όπως ειρωνικά χαρακτήριζε ανθρώπους που σκέφτονταν και είχαν το θάρρος να εκφράζουν με παρρησία τη γνώμη τους, αποφάσισε να απομακρύνει τον Θανάση, και άλλους ενοχλητικούς, από το Βουκουρέστι. Έστειλε το Εκδοτικό του κόμματος 500 χιλ. μακριά, λέγοντας ότι η μετάβαση εκεί δεν ήταν υποχρεωτική. Ο Θ.Π., θέλοντας να παραμείνει στο Βουκουρέστι για να έχει πρόσβαση στις βιβλιοθήκες της πόλης που είναι από τα μεγαλύτερα κοιμητήρια της νεοελληνικής μας ιστορίας δεν ακολούθησε, και τότε, ο Ζαχαριάδης την έκανε υποχρεωτική. Ο Θ.Π. και πάλι αρνήθηκε, παρόλο που γνώριζε τι θα επακολουθούσε, με αποτέλεσμα η πράξη του αυτή να χαρακτηριστεί αντικομματική και άρνηση κομματικής αποστολής με πολύ βαριές συνέπειες. Όταν στην κομματική συνέλευση προτάθηκε η διαγραφή του από το κόμμα, ο Θ.Π. πήρε το λόγο και παρακάλεσε όλους τους συντρόφους να ψηφίσουν υπέρ της διαγραφής του.
Ο Θ.Π., έμεινε στο Βουκουρέστι, αλλά του στερήθηκε το δικαίωμα εργασίας και επομένως του ψωμιού. Χωρίς δουλειά, ήταν καταδικασμένος σε θάνατο από πείνα!!. Έμεινε ωστόσο ακλόνητος, ανυπότακτος στη βία. Ολημερίς βρίσκονταν στη Βιβλιοθήκη του Βουκουρεστίου και δούλευε. Οι λιγοστές οικονομίες του εξαντλήθηκαν πολύ γρήγορα. Διαγραμμένος από το κόμμα, δεν μπορούσε να εργαστεί πουθενά. Επέζησε τρώγοντας μόνο βραστές πατάτες που του προμήθευαν κρυφά οι φίλοι του. Αδυνάτιζε συνεχώς, αλλά δεν το έβαλε κάτω. Καθημερινά βρίσκονταν στη βιβλιοθήκη όπου μια μέρα ένα αναπάντεχο περιστατικό του άλλαξε, του έσωσε κυριολεκτικά, τη ζωή.
Ένας πανεπιστημιακός και συνεργάτης στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Ακαδημίας, τον είδε να μελετάει το πολωνικό περιοδικό «Λογική Σκέψη» ειδικό σε θέματα Λογικής. Στο Ινστιτούτο χρειάζονταν έναν που να ξέρει πολωνικά για να μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις εργασίες των Πολωνών επιστημόνων στα θέματα μοντέρνας Λογικής. Μέχρι να ξεπεραστούν τα εμπόδια και να προσληφθεί σαν ερευνητής στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Ακαδημίας, ο Θ.Π. πλούτησε τη διατροφή του με κονσέρβες τις οποίες του προμήθευε ο πανεπιστημιακός, κρυφά κι αυτός.
Στο Ινστιτούτο ο Θ.Π. ασχολούνταν με έρευνα γύρω από τα προβλήματα της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, μελετούσε το πλούσιο υλικό των ρουμάνικων αρχείων που αφορά την περίοδο του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας, διηύθυνε το ρουμάνικο περιοδικό "Φιλοσοφική Επιθεώρηση", και αρθρογραφούσε σε διάφορα ξένα φιλοσοφικά περιοδικά. Μια από τις μεγάλες προσφορές του Θ.Π. είναι ότι ανέσυρε από την αφάνεια και αξιοποίησε πολύτιμα χειρόγραφα πολιτισμικής κληρονομιάς της βυζαντινής και μεταβυζαντινής σκέψης, καθώς και χειρόγραφα του ελληνικού "Διαφωτισμού" που βρίσκονταν στα αρχεία των ξένων Βιβλιοθηκών και έμεναν άγνωστα ή ανεκμετάλλευτα. Ο χρόνος δεν επιτρέπει να αναφερθώ στις πάμπολλες εργασίες και τις δημοσιεύσεις του Θ.Π.. Θα πω μόνο ότι για να γράψει ορισμένα κεφάλαια στον Δημόκριτο, διάβασε Πυρηνική και Ατομική φυσική στο Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου.
Βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής σκέψης, ο Θ.Π., δεν προσβλήθηκε από την αρρώστια του δογματισμού και της πνευματικής αποστέωσης. Διαλεκτικός στη μέθοδο έρευνας, αναζητούσε πάντα την αλήθεια στη συζήτηση, στο διάλογο, στην ελεύθερη αντιπαράθεση και σύγκρουση απόψεων. Δεν παραδεχόταν ιδεολογικά μονοπώλια, ούτε και πνευματικά ιερατεία με αμετακίνητα θέσφατα. Δεν επεδίωκε ποτέ να επιβάλει την άποψή του, αλλά ούτε και δεχόταν ιδεολογικό καταναγκασμό από κανέναν. Κι αυτό ακριβώς το ελεύθερο πνεύμα του και η ανεξαρτησία στη σκέψη του φαίνονται τόσο στην αγωνιστική, την πολιτική του δράση, όσο και στην επιστημονική του δουλειά και το συγγραφικό του έργο.
Να, ένα περιστατικό που δείχνει την νοοτροπία, αλλά και την ευαισθησία του Θ.Π. στη σωστή χρήση της γλώσσας και στην ελευθερία έκφρασης. Σε μια δύσκολη εποχή, λαχτάρησε τους φίλους του, όταν τόλμησε να γράψει στην Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ για να διορθώσει ένα λάθος του Στάλιν στο βιβλίο Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός, όπου ο Στάλιν την διαλεκτική την έβγαζε από το αρχαίο ελληνικό ρήμα "διαλέγω", και όχι από το διαλέγομαι που είναι το σωστό. Κι ο Θανάσης τόλμησε και έστειλε στους καιρούς εκείνους, γραπτή αυτή την παρατήρησή του στην Ακαδημία Επιστημών της Μόσχας, αναλύοντας τη διαφορά ανάμεσα στις δυο λέξεις. Με χαρά του είδε αργότερα στη Φιλοσοφική Εγκυκλοπαίδεια ότι στο λήμμα διαλεκτική, διορθώθηκε η σταλινική γκάφα. (Αναφέρεται και από τον Γιάννη Κρητικό στην εφημερίδα Αυγή το ‘86).
Στη Σουηδία
Ο Θ.Π. πρωτογνώρισε τη Σουηδία το ’69, όταν ερεύνησε αρχεία του Πανεπιστημίου της Ουψάλα. Το ’70, επέστρεψε ξανά στην Ουψάλα και ζήτησε άδεια παραμονής και εργασίας στη Σουηδία. Τον γνώρισα όταν πήγα στη Στοκχόλμη το καλοκαίρι του ’74. Μικρόσωμος, όχι με αμπιγιέ ντύσιμο, αλλά με περίσσεια ευγένεια στη συμπεριφορά του. Πολύ γρήγορα εντυπωσιάστηκα με την ηρεμία του, τον ανθρωπισμό του και την τεράστια μόρφωσή του, γιατί ο Θ.Π. ήταν μια ζωντανή κινητή βιβλιοθήκη προσιτή σε όλους.
Πάντα, όταν έβγαινε να καπνίσει στην αυλή του Πανεπιστημίου, ο σεμνός Δάσκαλος άφηνε τους φοιτητές που μαζεύονταν γύρω του να γεύονται από τον πακτωλό των γνώσεών του. Τον ρώτησα κάποτε, γιατί γράφει στα Ελληνικά και όχι στα αγγλικά ή τα σουηδικά. «Μέχρι ν αρθώ στη Σουηδία», είπε, «έγραφα σε ξένες γλώσσες. Τώρα θα γράφω μόνο στα ελληνικά». Γιατί ο Θ.Π., πάντα, μέσα στην καρδιά του κουβαλούσε την Ελλάδα.
Είχε ένα ουμανισμό που φάνταζε πολύτιμος, μοναδικός. Στέκονταν πάντα στο πλευρό του Έλληνα μετανάστη. Δεν αρνήθηκε ποτέ, αντίθετα, με μεγάλη του χαρά και ευχαρίστηση ταξίδευε στη Σουηδία και έδινε διαλέξεις σε Κοινότητες ή φοιτητικούς συλλόγους, όταν και όπου τον προσκαλούσαν. Ήταν σχολαστικός και λεπτολόγος, αλλά δεν μιλούσε από καθέδρας και σαν αυθεντία που με το δάχτυλο υψωμένο στον ουρανό λογομαχεί σχετικά με κοινούς τόπους και κατηγορίες.
Ήταν πρότυπο ακεραιότητας, ευγένειας, ήθους και μετριοφροσύνης. Ο Άνθρωπος αυτός ήταν γεμάτος καλοσύνη και γλυκύτητα. Ένας άνθρωπος που προσπαθούσε να διαφωτίσει, να πείσει και όχι να επιβάλει τις απόψεις του. Ήταν αληθινός, καλός, και είχε μια ηπιότητα που κάθε άλλο παρά αδυναμία εξέφραζε. μια γλυκύτητα που δεν καλύπτει ένα κρυφό μίσος ή την ακατανίκητη επιθυμία να καταστρέψει το συνομιλητή, αν δείξει σημάδια ανυπακοής. Υπήρξε ένας άνθρωπος γεμάτος επιείκεια, απλότητα, καλοπροαίρετος και ανεκτικός. Ένας άνθρωπος που με τα προτερήματα, τις αρετές και τα προσόντα του αντιπροσωπεύει έναν οικουμενικό, αιώνιο τύπου άτομο και όχι έναν άνθρωπο μιας παράταξης ή θρησκείας. Ήταν το τέλειο πρότυπο αυτού που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν «καλός καγαθός».
Στον τελευταίο μας, σύντομο, περίπατο φαίνονταν κατάκοπος, και με έντονα τα σημάδια του πόνου. Στην ερώτησή μου γιατί δεν πηγαίνει στο γιατρό, για να καθησυχάσει τις ανησυχίες μου, απάντησε με το χαρακτηριστικό του μειλίχιο χαμόγελο, ότι, αν πήγαινα στο νοσοκομείο οι γιατροί θα με κρατούσαν μέσα και θα έχανα πολύτιμο χρόνο. Έπρεπε να προφτάσω να τελειώσω το βιβλίο (το τελευταίο του βιβλίο, Νεοελληνική Φιλοσοφία). Σε συμβουλεύω, όμως, με το παραμικρό που θα νιώθεις να πηγαίνεις αμέσως στο γιατρό. Εγώ δεν το έκανα, και σύντομα θα το πληρώσω με τη ζωή μου. Την άλλη μέρα, στις 28 Αυγούστου ’85 πήγε στο νοσοκομείο, με αφόρητους πόνους. Οι νοσοκόμες αντιλήφθηκαν αμέσως την ιδιαιτερότητα του ασθενούς, και τα διαλείμματά τους τα έκαναν στο δωμάτιό του, ρουφώντας τις γνώσεις του όπως οι μέλισσες τη γύρη. Γιατί, αν και άρρωστος, εξέπεμπε μια ακτινοβολία που σε μάγευε, σε μαγνήτιζε, και σε τραβούσε κοντά του. Ξημερώματα 11 Σεπτέμβρη του ’85, στις 04:15, με ειδοποίησαν από το νοσοκομείο ότι ”έφυγε” για το αιώνιο ταξίδι. Η φύση έκανε το καθήκον της.
Τον θυμόμαστε πάντα με μεγάλη αγάπη, θαυμασμό και σεβασμό. Οι φίλοι του ιδρύσαμε ένα Ίδρυμα στο όνομά του, για να κρατήσουμε σαν ακριβό δώρο την τίμια μορφή αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου, που αξίζει να μείνει ατόφιος στην ασίγαστη μελλοντική μας μνήμη, έτσι που κατά τον Λατίνο ποιητή "να μη τον αφήσουμε να πεθάνει ολόκληρος", να διατηρήσουμε ζωντανό το κληροδότημά του.
Σας ευχαριστώ
Παναγιώτης Καλογιάννης, Στοκχόλμη 20-01-2019.
- 1. Παρότρυνε και τον αδελφό του Ταξιάρχη, ο οποίος σπούδασε ιατρική, να πάει για διδακτορικές σπουδές στη Γαλλία. Έτσι, με μια υποτροφία σπούδασαν δυο, μοιραζόμενοι το ίδιο κρεβάτι και το καθημερινό φαγητό.
- 2. Διάβαζε όλα τα βιβλία, από το πρωτότυπο. Κάτεχε ιταλικά, ισπανικά, γαλλικά, ολλανδικά, αγγλικά, σουηδικά, πολωνικά, ρουμάνικα, ρωσικά, ουγγρικά(;), και φυσικά αρχαία ελληνικά και λατινικά. Στην κατοχή, όταν συνελήφθητε από τους Γερμανούς, διαμαρτυρήθηκε στη γλώσσα τους, λέγοντας ότι είναι φοιτητής και έκανε διάλλειμα από το διάβασμα. Η γερμανική γλώσσα τον γλύτωσε, και δεν στάλθηκε εργάτης στη Γερμανία.
ΥΓ1: Ο Μανόλης Αναγνωστάκης, στην ομιλία του, ανέφερε ότι μυήθηκε στο μαρξισμό από τον Θ.Π.. Έκτοτε συνδέθηκαν με μια ακατάλυτη φιλία.
ΥΓ2: Ο Μ.Α. ήθελε να πήγαινε στο βουνό, και να ενταχθεί στις τάξεις του ΕΛΑΣ. Ο Θ.Π. αρχικά του είπε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει, γιατί τα σκαρπίνια του θα διαλυθούν αμέσως στα κατσάβραχα. Σε δυο βδομάδες, ο Αναγνωστάκης εμφανίστηκε θριαμβευτικά κρατώντας δυο ζευγάρια άρβυλα που του έφτιαξε ένας σύντροφος τσαγκάρης, ο οποίος ενθουσιάστηκε γιατί γόνος αστικής οικογένειας θα γίνονταν αντάρτης. Ο Θ.Π. τον απέτρεψε και πάλι, λέγοντάς του ότι είναι ψηλός, και θα εντοπίζεται εύκολα από τον αντίπαλο βάζοντας έτσι σε κίνδυνο όλη την ομάδα. (Μαρτυρία Ταξιάρχη και Θανάση Παπαδόπουλου).
ΥΓ3: Ο αδελφός του Ταξιάρχης, ήταν πολιτικός πρόσφυγας στη Μόσχα και πολύ γνωστός νευρολόγος ψυχίατρος. Όταν επισκέφτηκα το Θανάση στο Βουκουρέστι, λέει ο Ταξιάρχης, χωρίς να γνωρίζω τι του συνέβαινε, τρόμαξα από την μεγάλη αδυναμία του. Πήγα, τότε, στο Πολιτικό Γραφείο και τους “συνεχάρηκα” για την τεράστια προσφορά τους στο Μαρξισμό Λενινισμό, καταδικάζοντας το Θανάση σε θάνατο από πείνα.
ΥΓ4: Ο Θανάσης με επισκέφτηκε την Άνοιξη του ’85 στον τόπο εργασίας μου για λίγα μόνο λεπτά. Φεύγοντας συναντήσαμε στο διάδρομο τον προϊστάμενό μου και τους σύστησα. Αντάλλαξαν λίγες μόνο κουβέντες. Όταν ο Θανάσης έφευγε, ο Σουηδός τον κοιτούσε άφωνος. Μόλις ο Θανάσης μπήκε στο ασανσέρ, λέει ο Σουηδός εκστασιασμένος:
- Αυτός είναι πολύ σπουδαίος άνθρωπος.
- Γιατί το λες αυτό; Ένας συνηθισμένος άνθρωπος είναι (για να τον προκαλέσω).
- Όχι, όχι. Αυτός ο άνθρωπος εκπέμπει μια ακτινοβολία που σε μαγεύει. Σε τραβάει σαν μαγνήτης, που σε φέρνει πολύ κοντά του, αλλά ταυτόχρονα διατηρείται μια μεγάλη απόσταση ανάμεσά μας.
ΥΓ5: Το Ίδρυμα Θανάσης Παπαδόπουλος (έπαψε να υπάρχει), μ.α. εξέδωσε το βιβλίο «Θανάσης Παπαδόπουλος ο Δάσκαλος» και επανέκδωσε τα περισσότερα βιβλία του. Σημαντικοί αρωγοί στο έργο αυτό υπήρξαν οι εξωκομματικοί Γ.Μ. και Χ.Σ., δείχνοντας ότι ο Θανάσης παραμένει ζωντανός μέσα τους, επιβεβαιώνοντας έμπρακτα την εκτίμηση που έτρεφαν στο πρόσωπό του. Μίλησαν με έργο και όχι μπλά …μπλά… μπλά … ο Θανάσης ήταν φίλος μου.
Ο Θανάσης
